Polineuropatia – objawy, przyczyny i sposoby leczenia zaburzeń nerwowych

Polineuropatia to uszkodzenie wielu nerwów obwodowych. Najczęściej daje o sobie znać drętwieniem, mrowieniem i osłabieniem siły mięśniowej, a w części przypadków także zaburzeniami pracy narządów wewnętrznych. Wczesna identyfikacja przyczyny i wdrożenie leczenia przyczynowego oraz objawowego pomaga ograniczyć progresję i poprawić codzienne funkcjonowanie. Poniżej znajdziesz uporządkowane informacje: objawy, najważniejsze przyczyny, diagnostykę i dostępne ścieżki terapeutyczne.

Przeczytaj również: Masaż balijski a poprawa pracy układu nerwowego: jak działa na nasz organizm?

Czym jest polineuropatia i jak się rozwija?

Polineuropatia oznacza jednoczesne uszkodzenie wielu nerwów obwodowych, zwykle w sposób symetryczny, najpierw w stopach i dłoniach (tzw. “rękawiczki i skarpetki”). Zaburzenie może dotyczyć włókien czuciowych, ruchowych i autonomicznych, dlatego obraz kliniczny bywa złożony. Mechanizmów uszkodzenia jest wiele: od przewlekłej hiperglikemii, przez toksyczny wpływ alkoholu, po procesy zapalne i autoimmunologiczne.

Przeczytaj również: Pomoc domowa a utrzymanie czystości w mieszkaniach osób starszych - jak zapewnić odpowiednią higienę?

W praktyce polineuropatia może przebiegać przewlekle (np. w cukrzycy) lub ostro/podostro (np. w zespole Guillaina–Barrégo). Nasilenie dolegliwości nie zawsze koreluje z tempem rozwoju – łagodne objawy potrafią utrzymywać się długo, a ostre formy wymagają pilnej diagnostyki.

Przeczytaj również: Wskazania do zastosowania koron protetycznych

Objawy: czuciowe, ruchowe i autonomiczne

Zakres symptomów zależy od typu włókien nerwowych objętych procesem chorobowym. Poniżej zestawiono najczęstsze sygnały ostrzegawcze, które warto obserwować i zgłaszać podczas wizyty.

• Objawy czuciowe: drętwienie i mrowienie palców stóp i dłoni, piekący lub kłujący ból neuropatyczny, nadwrażliwość na dotyk, osłabione czucie temperatury i wibracji, uczucie “chodzenia po watzie”.
• Objawy ruchowe: osłabienie mięśni, szybkie męczenie, skurcze łydek, zanik mięśni w przewlekłym przebiegu, trudność w unoszeniu stóp (opadanie), potykanie się.
• Objawy autonomiczne: wahania tętna i ciśnienia, zawroty przy wstawaniu (hipotonia ortostatyczna), zaburzenia potliwości, problemy jelitowe (zaparcia, biegunki), zaburzenia oddawania moczu i funkcji seksualnych.

Rozmowa podczas konsultacji często obejmuje proste pytania: “Kiedy czuje Pan/Pani mrowienie najbardziej – w spoczynku czy podczas chodzenia?”, “Czy ból nasila się w nocy?”, “Czy zdarzają się zawroty po szybkim wstaniu?”. Takie odpowiedzi ukierunkowują diagnostykę.

Najczęstsze przyczyny polineuropatii

Przyczyn jest wiele, ale część z nich występuje szczególnie często i wymaga planowego wykluczenia w pierwszej kolejności.

Metaboliczne: długotrwała hiperglikemia w cukrzycy uszkadza włókna nerwowe poprzez stres oksydacyjny, mikroangiopatię i zaburzenia przewodnictwa. Ryzyko wzrasta wraz z czasem trwania choroby i wyrównaniem glikemii.

Toksyczne: nadużywanie alkoholu prowadzi do niedożywienia i bezpośredniego działania toksycznego na nerwy. Możliwe są także neuropatie polekowe (m.in. niektóre chemioterapeutyki, izoniazyd) – dlatego w wywiadzie istotna jest lista przyjmowanych leków.

Niedobory witamin: w szczególności niedobory witamin B1, B6, B12 zaburzają metabolizm neuronów i mielinizację. Objawy mogą narastać stopniowo, a morfologia krwi i poziom witaminy B12 pomagają w rozpoznaniu.

Autoimmunologiczne i zapalne: zespół Guillaina–Barrégo (ostry), przewlekła zapalna polineuropatia demielinizacyjna (CIDP) – zwykle wymagają pilnego różnicowania, gdy pojawia się szybko narastająca słabość.

Inne możliwe czynniki obejmują choroby nerek i wątroby, niedoczynność tarczycy, infekcje (np. HIV), rzadziej wrodzone neuropatie. Różnorodność źródeł oznacza konieczność indywidualnego podejścia diagnostycznego.

Diagnostyka: od badania neurologicznego do EMG

Proces diagnostyczny ma charakter etapowy, ukierunkowany na identyfikację odwracalnych przyczyn i ocenę typu uszkodzenia (aksonalne vs. demielinizacyjne).

• Badanie neurologiczne: ocena czucia (dotyk, temperatura, wibracja), siły i napięcia mięśni, odruchów, chodu i równowagi.
• EMG/ENG: badanie przewodnictwa nerwowego i elektromiografia pozwalają określić charakter uszkodzenia i rozległość procesu.

Dodatkowo zlecane są badania laboratoryjne (glikemia, HbA1c, witamina B12, TSH, próby wątrobowe i nerkowe, w razie wskazań badania zapalne i immunologiczne). W wybranych przypadkach rozważa się dalsze testy obrazowe lub konsultacje wąskie.

Leczenie przyczynowe i objawowe

Kierunek leczenia zależy od etiologii. Leczenie przyczynowe obejmuje m.in. kontrolę choroby podstawowej (np. cukrzycy), uzupełnianie niedoborów, modyfikację czynników toksycznych oraz postępowanie w chorobach autoimmunologicznych zgodnie z aktualnymi wytycznymi. Celem jest zahamowanie progresji.

Leczenie objawowe koncentruje się na jakości życia: kontrola bólu neuropatycznego, fizjoterapia, zapobieganie upadkom, wsparcie funkcji ruchowych i czuciowych. U części osób pomocne są zmiany stylu życia – regularna aktywność dostosowana do możliwości, higiena snu, ograniczenie alkoholu, dbałość o stopy (zwłaszcza w cukrzycy).

W rozmowie z pacjentem często padają konkretne pytania: “Co mogę zrobić codziennie?” – krótka odpowiedź brzmi: konsekwentnie stosować zalecone leczenie, ćwiczyć w uzgodnionym zakresie, monitorować czucie i skórę stóp, zgłaszać nowe objawy (np. nagłe osłabienie, zaburzenia oddawania moczu, zawroty przy wstawaniu).

Rokowanie i kiedy pilnie szukać pomocy

Rokowanie jest zróżnicowane. W wielu przypadkach polineuropatia ma przebieg przewlekły, ale możliwe jest spowolnienie lub zatrzymanie postępu po usunięciu czynnika sprawczego. Niektóre postacie, jak ostra polineuropatia toksyczna czy zespół Guillaina–Barrégo, mogą ustąpić po odpowiednim postępowaniu. Największe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i kontrola przyczyny.

Pilnego kontaktu z opieką zdrowotną wymagają: szybko narastająca słabość mięśni (zwłaszcza kończyn lub mięśni oddechowych), trudności w połykaniu, nasilające się zaburzenia autonomiczne (omdlenia, zatrzymanie moczu), nowy, silny ból neuropatyczny niepoddający się leczeniu doraźnemu.

Profilaktyka i codzienna samoopieka

Działania profilaktyczne obejmują wyrównanie glikemii w cukrzycy, unikanie alkoholu lub jego ograniczenie, zbilansowaną dietę bogatą w witaminy z grupy B, kontrolę chorób tarczycy, nerek i wątroby. Warto regularnie przeglądać listę leków pod kątem ryzyka neuropatii i zgłaszać lekarzowi wszelkie niepokojące objawy czuciowe.

W domu sprawdzają się proste nawyki: ochrona stóp przed urazami i oparzeniami (sprawdzanie temperatury wody dłonią lub łokciem), wygodne obuwie, ćwiczenia równowagi, unikanie pozycji długotrwale uciskających nerwy (np. zakładanie nogi na nogę przez dłuższy czas).

Gdzie szukać pomocy i informacji lokalnych

Osoby z podejrzeniem neuropatii mogą skorzystać z edukacyjnych materiałów i konsultacji w placówkach zajmujących się diagnostyką chorób układu nerwowego. Informacje lokalne dotyczące rozpoznania i postępowania znajdziesz pod hasłem polineuropatia w Płocku. Treści te mają charakter informacyjny i nie zastępują porady medycznej.